Grenzen stellen

Overbelast raken door over je grenzen te (laten) gaan is voor naasten van mensen met psychische kwetsbaarheid één van de grootste valkuilen. Grenzen stellen moet. Zowel voor jezelf, als voor de ander.

‘Over je grenzen gaan’ betekent dat je meer doet dan wat je zelf wilt en/of kunt. Je kunt ook 'over je grenzen laten gaan': je accepteert dan gedrag van de ander, dat je eigenlijk niet wilt accepteren. In extreme vorm laat je 'over je heen lopen'.
Als je dagelijks te maken hebt met iemand die psychisch uit balans is, lijkt het bijna onvermijdelijk dat je over grenzen heen gaat of laat gaan. Wie moet er anders voor die persoon zorgen? Je bent geneigd om te veel te accepteren en conflicten uit de weg te gaan. Je accepteert gedrag dat je anders niet zou pikken. Of je gaat door terwijl je eigenlijk te moe bent. Zo kan zich een patroon ontwikkelen: je schuift je grenzen steeds weer een stukje op. Het wordt steeds moeilijker om nee te zeggen. (Zie voor meer informatie: Gedragspatronen: sponzen en spiegels en bekijk het animatie-filmpje voor jezelf zorgen.)

Waarom?

Als je je grenzen niet stelt en bewaakt, loop je gevaar om:

Overbelast te raken
Verstrengeld te raken in de ander, jezelf kwijt te raken. (Je kunt je eigen behoefte dan niet meer scheiden van de behoefte van de ander. Dat is schadelijk voor iedereen.)
De ander de kans te ontnemen om zelf verantwoordelijkheid te nemen en een gelijkwaardige rol te spelen in jullie relatie.

Grenzen ontdekken

Ontdekken wat jouw grenzen zijn is een kwestie van vallen en opstaan. Soms weet of voel je direct dat je iets niet wilt of kunt. Soms besef je dat pas achteraf. Het kan helpen te (h)erkennen hoe je lichaam reageert op iets wat je niet prettig vindt of wat niet goed voor je is. Dit kun je leren. Bijvoorbeeld met de Oefeningen grenzen herkennen.

Soorten grenzen

Er zijn grenzen waarover je kunt onderhandelen. Andere grenzen liggen vast. Je voelt, als het goed is, wanneer de ander iets doet wat jij niet prettig vindt. Dat is een zachte grens. Je kunt dan nog kiezen: laat je het toe, of geef je aan dat er een grens is bereikt? Als je te veel toelaat, kom je op een punt waarop je geen controle meer hebt. Dat is de harde grens. Je kunt het vergelijken met een zomer- en een winterdijk. Binnen dit gebied zit enige onderhandelingsruimte. De zomerdijk kan wel een kleine overstroming hebben. Gaat het water over de winterdijk, dan loop alles onder en dat geeft een heleboel ellende.

Grenzen bewaken

Geef duidelijk aan wat je niet wilt of kunt. Door duidelijk, voorspelbaar en consequent te zijn help je uiteindelijk niet alleen jezelf, maar ook de ander. In het begin kan dat eng zijn en je kunt je er schuldig door voelen. Ook kan de ander boos worden, zeker als hij of zij geen tegengas is gewend. Het vraagt soms moed en doorzettingsvermogen, maar de aanhouder wint! Bekijk ook onze animatie over het aangeven van grenzen:

Tips

Grenzen aangeven doe je met een ik-boodschap. Je geeft een concrete beschrijving van het gedrag of de vraag van de ander en wat dat voor effect op je heeft. Vervolgens beschrijf je concreet wat je wel graag zou willen. Zie ook: Communicatietips.
Bespreek wat je niet wilt of kunt op een moment dat je de ander rustig kunt uitleggen waarom je deze grens stelt en waarom dit belangrijk voor je is.
Stel alleen grenzen waarvan je weet dat je ze kunt handhaven.
Vaak is het nodig om je grenzen herhaaldelijk duidelijk te maken.
Wees erop voorbereid dat het stellen van grenzen in eerste instantie (soms heel extreme) reacties bij de ander kan uitlokken.